Ülkemiz 515.693.630 meyve veren, 72.834.460 meyve vermeyen yaşta toplam 588.828.090 meyve ağacına sahiptir. Meyve üretimi ise 13.075.575 tondur (1).

Tarımsal üretimin temel şartlarından biri sağlıklı, kaliteli, verimli ve ismine doğru sertifikalı materyal kullanmaktır. Sertifikalı fidan üretimi Bakanlığımızın gayretleriyle ve teşvikleriyle artırılmaya çalışılsa da arzu edilen seviye ve miktarlara ulaşılamamıştır. Fidan üretimi kamu ve özel sektör tarafından yapılmaktadır. Kamu sektöründe Bakanlığa direk bağlı Meyvecilik Üretme İstasyonları, İl müdürlüklerine bağlı İl Fidanlıkları, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne bağlı Tarım İşletmeleri, baz materyal üretme görevi üstlenen üniversiteler ve Araştırma Enstitülerinde olmak üzere fidan üretimi yapılmaktadır. Üretim genellikle tohum anaçları kullanılarak yapılmakta, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, klonal (vegetatif) anaç kullanarak fidan üretimi maalesef sınırlı sayılarda kalmaktadır.

Ülkemiz toplam meyve üretim miktarıyla dünyada önemli bir yere sahip olmasına karşılık, ihraç edebildiği meyve üretimine göre oldukça azdır. İhracat miktarının artırılabilmesi için dünya pazarlarının istediği çeşitlerin hızla getirilerek üretiminin yapılması gerekmektedir.

Kamu ve özel sektör tarafından 1995-1997 yılları arasında üretilen meyve fidanı miktarları Çizelge 1' de verilmiştir (2).

Çizelge 1. 1995-1997 Yıllarında Kamu ve özel sektör tarafından üretilen meyve

Çizelge 1'in incelenmesinden de görüleceği gibi fidan üretiminin büyük bir kısmı özel sektör tarafından yürütülmektedir. Kamu sektörünün payı % 20' dir.

Meyve fidanı üretimi 1997 yılında türler itibarıyla Çizelge 2' de verilmiştir. Çizelge 2' nin incelenmesinden de görüleceği üzere Kamu sektörü fidan üretim miktarının bir kısmı aşısız üretimdir. Özel sektörde elma, armut, erik, kiraz, şeftali ve zeytin yoğun biçimde üretilen türler olarak dikket çekmektedir. Kamu sektöründe ise elma, zeytin, kayısı ve aşısız antep fıstığı üretimi yoğunluk kazanmıştır (3).

Bakanlığımızın arzusu kamu sektörünün fidan üretiminin azaltılarak, özel sektör tarafından sertifikalı fidan üretiminin artırılmasıdır. Kamu sektörü, özel sektörün ihtiyacı olan sağlıklı ve ismine doğru damızlık materyali ve denetim hizmetlerini yürütülmelidir. Üretimin bu şekle dönüşmesi doğru bir düşüncedir.

Çizelge 2. 1997-1998 yılı fidan üretim miktarları.

Fidan üretimiyle görevli kuruluşlarımız ve araştırma kuruluşlarımızın en büyük problemi mevcut personelin emekli olması, onların yerine yeni kadroların verilmemesidir. Bu personelin verdiği hizmetler geçici işçiler tarafından yapılmaktadır. ancak bütçe imkanlarının azlığı nedeniyle geçici işçi istihdamı için ayrılan adam/ay kadroları yıllar itibarıyla gittikçe azalmaktadır.

Anaç Kullanımı

Meyveciliği gelişmiş ülkeler, uzun yıllardan beri değişik toprak, iklim şartlarına, topraktan ve havadan bulaşabilen hastalık ve zararlılara dayanıklı, kolay çoğalabilen, meyve bahçe tesisinin ikinci yılından itibaren bol ve kaliteli meyve verdiren, büyük boy yapmayan, sık dikilebilen, budama, hasat, ilaçlama gibi kültürel işlemlerin kolay ve yerden yapılabildiği anaçlarla fidan üretimi yapmaktadırlar. Ülkemizde ise fidan üretiminin % 99'u tohum anaçları kullanılarak yapılmaktadır. Bu da yukarıda saymış olduğumuz şartlardan bir çoğunun yerine getirilmemesine neden olmaktadır.

Klonal anaçlardan bazıları uzun yıllar önce ülkemize getirilmesine karşılık ne yoğun bir şekilde çoğaltımı yapılmış, ne de bunlarla sık dikim bahçeler kurulabilmiştir (4). Klonal anaçla bahçe tesisi için Bakanlığımız tarafından 1989 yılında Yalova Atatürk Merkez Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü kanalıyla elma, kiraz klon anaçlarından bazıları ithal edilerek depo fidanlıklarına (Eğirdir, Tokat, Arifiye ve Elazığ) dağıtılmıştır. Buna rağmen Ülkemizde elma klon anaçları kullanılarak üretilen elma fidanı 92.114 adet kamu ve 62.000 adet özel sektör tarafından olmak üzere toplam 154.114 adettir (2).

Son yıllarda klonal anaç üzerine aşılanmış çeşitlerle bahçe kurulması talebinin artışına karşılık kamu ve özel sektörün üretimi bu talebi karşılamaktan uzaktır. Buna paralel olarak yurt dışından klonal anaç kullanımı artmıştır. Üretim ve talep bu şekilde gidecek olursa birkaç yıl sonra klonal anaçlı fidan üretimi talebinin % 10 'u dahi karşılanamayacaktır.

Ülkemize getirilmeyen diğer anaçlarında bir an öne ithal edilerek Üniversiteler ve Araştırma Enstitülerince denemeye alınmalı, ülkemiz şartlarına uygun olanlar belirlenmelidir.

Çeşit Sorunu

Ülkemiz çok değişik iklim özellikleri ve yükseltilere sahip olması nedeniyle değişik meyve türlerinin yetiştirilebilme imkanına sahiptir. Ayrıca aynı türün farklı çeşitlerini değişik bölgelerde yetiştirebilme olanağı vardır. Yalova Atatürk Merkez Araştırma Enstitüsü ve Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından yurt dışından getirilmiş çok sayıda yeni çeşidin introdüksiyon ve adaptasyon çalışması yapılmış ve üretime geçilmiştir. Dünyada 1940’lı yıllardan beri çeşitli ıslah programlarından çıkmış çok sayıda yeni çeşit mevcuttur. Bu çeşitlerin getirilerek introdüksiyon ve adaptasyon çalışmalarının yapılması ve üretime geçirilmesi gerekmektedir. Hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşitlerinde aynı yolla getirilerek üretilmesinde fayda vardır. Bütün türlerde erkenci ve geççi çeşitlerin getirilerek erkenci çeşitlerin Ege ve Akdeniz Bölgesinde, geççi çeşitlerinde daha soğuk bölgelerde üretilmesi meyvecilikte aynı türün daha uzun bir sürede üretilebilmesi imkanını sağlayacaktır. Kamu fidanlıklarında tescil edilmiş çok sayıda çeşit üretilmekte ise de son yıllarda Pazar değeri yüksek (elmada; Fuji, Mondial Gala ve Breaburn) çeşitlerinde getirilmesi yurt dışı ihracatımızın artmasına neden olacaktır. Bu çeşitlerin ülkemize getirilememesinin sebeplerinden biride bu çeşitlerin patentli olmasıdır. Patent hakkının ödenerek getirilmesi mecburiyeti vardır.

Türkiye’nin kiraz ihracatı Kemalpaşa Napolyonu ve 0900 Ziraat (Salihli, Akşehir Napolyonu, Dalbastı) çeşitleri ile olmaktadır. Oysa ABD, İtalya, Kanada ve Fransa’ da ıslah edilmiş erkenci, iri ve kendine verimli (Lapins, Sunburns, Chelan. Summit ve Early Lory) kiraz çeşitlerinin getirilerek üretime geçilmesinde fayda vardır. Böylelikle ihracat şansımız artmış olacaktır.

Sonuç olarak erkenci. Kaliteli ve daha verimli çeşitlerin üretiminin fidanlıklarda arttırılması gerekmektedir. Örneğin Starking ve Golden Delicious’ un yerine ithal etmiş olduğumuz ve yüksek fiyatla satılan ve karalekeye dayanıklı Grany Smith üretilmelidir. Bu çeşitliliğin getirilmesi ile meyve sezonu uzamış ve meyve sanayisi daha rantabl çalışmış olacaktır.

Virüsten ari, ismine doğru kaliteli fidan üretmek için virüsten ari çeşit ve anaçlar kullanmak gerekmektedir. Fidanlıklara temiz materyal sağlamak amacıyla kurulmuş olan Merkez Karacabey Üretme İstasyonu’ nun personel ve aletler bakımından güçlendirilerek süratle virüsten ari materyalleri fidanlıklara dağıtması gerekmektedir. Fidanlıklardaki damızlıkların virüsle bulaşık olup olmadığı şu anda bilinmemektedir (1998 yılında damızlıklardan test amacıyla örnekler alınmıştır).

Sertifikalı ve etiketli fidan satılması gerektiği halde, kamu fidanlıkları teşviklerden yararlanamamaları, fidanlara etiket takılmasının pahalı ve zahmetli olması nedeniyle sertifikalı ve etiketli fidan satışı azdır. Sertifikalı fidan teşviklerinden kamu fidanlıkları da yararlandırılmalıdır.

Alet Ekipman

Kamu sektöründeki fidanlıklarda mevcut traktör, alet ve ekipmanlar yetersiz ve eskidir. İş ve işlemlerin kolay, ucuz ve çabuk yapılabilmesi için yüksek boylu traktörler, stoolbed (yatırarak daldırma) anaçlarının hasadında ihtiyaç duyulan kesim makinaları ve stoolbedteki boğaz doldurmayı sağlayan makinalara ihtiyaç vardır. Yeni alet ve makinalar alınamamakta ve eskilerin tamiratı ise pahalı olmaktadır. Önümüzdeki yıllarda bu anaçların hızla çoğaltılacağı düşünülürse bir an önce depo fidanlıkları bu alet ve makinalar ile techiz edilmelidir. Şu anda 600.000 adet klon anacı ithalatı için büyük miktarda döviz ödenmiştir. Bunun ileride daha da artacağı düşünülürse şimdiden bu yatırımlar yapılmalıdır. Klon anaçları kullanılarak sağlıklı fidan üretecek olursak diğer ülkelere fidan ihracatı şansımız olabilecektir.

1. Anonim, 1997. Tarımsal Yapı (1995). D.İ.E. Yayınları No: 2031, Ankara
2. Anonim, 1995, 1996, 1997. Fidan Üretimi ve Dağıtım Talimatı. T.C. Tarım

ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müüdürlüğü, Yayın Dairesi Başkanlığı. Ankara.

3. Anonim, 1998. Fidan Üretimi ve Dağıtım Talimatı. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müüdürlüğü, Yayın Dairesi Başkanlığı. Ankara.
4. Kaşka, N., 1997. Türkiyede Elma Yetiştiriciliğinin Önemi, Sorunları ve